Op zaterdag 29 juni verscheen er een artikel in de volkskrant van schrijfster en filosofe Joke Hermsen. Daarin bekritiseert zij de Ipadschool van Maurice de Hond met het pleidooi: "We willen een Hannah Arendtschool in plaats van een Steve Jobsschool !"
Hannah Arendt (1906-1975) was een Joods-Duits-Amerikaanse filosofe en politiek denker. Hermsen gebruikt het gedachtengoed van Arendt als inspiratiebron om de verhouding tot nieuwe communicatietechnologie en de rol die deze binnen het onderwijs zou moeten spelen, te belichten. Daarbij stelt ze wel dat het terugdraaien van technologische ontwikkelingen onmogelijk maar ook onwenselijk zijn. Het is alleen de vraag in welke mate de nieuwe technologie een rol moet spelen. Technologie hoort in het onderwijs, daar ontkomen we niet aan. Maar zetten we het in als ondersteunend middel of als doel op zich, zoals de Ipadschool?
Hermsen voert verschillende argumenten aan waarom het implementeren van een nieuw schoolmodel, zonder wetenschappelijke onderbouwing, een nadelig effect kan hebben op de samenleving. Een selectie:
Onder cultuur verstaan we de omgang met de minst nuttige en meest wereldlijke dingen: de werken van kunstenaars, dichters, musici en filosofen. De nieuwe generatie behoort door onderwijs niet te worden opgeleid tot 'gamers' maar tot kenners van de cultuur. "Een samenleving die geen belang hecht aan cultuur gaat naar de filistijnen", aldus Arendt.
"Geen kritische vragen stellen, staat gelijk aan niet nadenken" meende Arendt. De passieve houding van online leren heeft gevolgen voor ons brein. In verschillende onderzoeken wordt gewaarschuwd voor nadelige effecten van de digitale technologie zoals: concentratiestoornissen, geheugenproblemen, hyperactiviteit, rusteloosheid, stressverschijnselen, onlineneurose, slapeloosheid en verslavingsgedrag.
Het woord 'school' stamt af van het Griekse schole, dat vrije tijd betekent. Onderwijs was namelijk iets waarvoor je vrije tijd moest hebben. Plato's Academie was een beroemde school in Athene waar hij jonge burgers filosofisch onderrichtte. Aristoteles was een van zijn belangrijkste en bekendste leerlingen. Volgens Plato gelden rust en aandacht als belangrijkste voorwaarden om te denken. Pas als het brein in ontspannen toestand verkeerd en geen nieuwe input te verwerken krijgt, kan het creatief zijn en iets nieuws verzinnen. Daarom krijgen we goede ideeën pas in bed, als we eigenlijk willen slapen. Het brein krijgt de rust om na te denken. Het citaat van Cato onderstreept dit: "nooit is de mens actiever dan wanneer hij niets doet."
Permanent online zijn is niet alleen een overbelasting van het brein, maar ook een belemmering van de ontwikkeling van cognitieve en creatieve vermogens. Het zappen, surfen en doorklikken overprikkelt het brein en maakt het overspannen, waardoor leerlingen geen nieuwe inzichten kunnen ontwikkelen. Het door de industrie geprepareerde digitale formats leiden tot steeds meer hetzelfde denken waardoor de pluraliteit (het onderling van elkaar mogen verschillen) onder druk komt te staan.
Denken is volgens Hannah Arendt iets wat nog niet gedacht, verwoord of verbeeld is. Het onderscheidt zich van kennen en weten, die zich juist op de aanwezige feiten richt. Onderwijs zou niet alleen gericht moeten zijn op het overbrengen van feitenkennis, maar ook moeten aanzetten en inspireren tot nieuwe gedachten.
De hele dag voor een beeldscherm zitten heeft ook gevolgen voor onze sociale vaardigheden en empathisch vermogen. 80 procent van communicatie is non-verbaal. We peilen, onderzoeken, interpreteren en beschouwen de lichaamstaal van onze gesprekspartner. Als we uitsluitend via beeldschermen communiceren, verleren we niet alleen deze sociale vaardigheden, maar worden we ook minder empathisch en kunnen we moeilijker echte verbintenissen met anderen aangaan.
Tenslotte mogen de nadelige fysieke gevolgen ook niet onvermeld blijven. Ipad-onderwijs werkt het verlies van zintuigelijke ervaringen (het schrift, papier, inkt, verf en klei, geur), die de verbeelding stimuleren en leerprestaties bevorderen, in de hand. Ook de gevolgen van het voortdurend stilzitten, naar een beeldscherm staren zijn te voorspellen. Overgewicht, muisarmen, verkrampte nekwervels en migraines en verkeerde houdingen om ze maar eens op te noemen.
Joke Hermsen start heel terecht de discussie over de wenselijkheid van een nieuw schooltype als deze. Er zijn voor- en tegenstanders die ieder hun eigen motieven hebben. Wat herkenbaar voor OOg in dit geheel is, is dat leerlingen in deze maatschappij niet meer kunnen drijven op kennis alleen. Er moet een juiste balans gevonden worden tussen technologie, vaardigheden (in de brede zin van het woord) en talentontwikkeling, zonder het verlies van zintuigelijke en sociale vaardigheden. De ipad kan een toegevoegde waarde zijn op bepaalde momenten, maar hoeft geen hoofdrol te spelen. Het bieden van rust en ruimte voor het brein om te denken is cruciaal. De Habits of Mind geven hier denk ik een holistisch antwoord op dit dilemma. We moeten geen eenheidsworsten willen produceren, maar creatieve, zelfstandige en kritische denkers die onze samenleving verrijken !